گزارشی از وقایعنگاری و تاریخنگاریهای عصر مشروطه
صد و اندی سال از انقلاب مشروطه میگذرد. درباره مشروطه و وقایع منتهی به نخستین انقلاب ایران در دوره مدرن بسیار گفته و نوشتهاند. از روزهای نخست واقعه تا همین امروز تاریخنگاری مشروطه همچنان ادامه دارد: از مورخان نخستین که با نگاهی از سر شگفتی و تحسین به مجاهدان و مبارزان مشروطه میپرداختند تا گرایش غالب بعدی که دیدگاه انتقادی به مشروطه و مشروطهخواهان داشت و بعدها نیز تاریخنگاران اجتماعی که با رویکرد «تاریخ از پایین» میکوشند انقلاب مشروطه را در زمینه و زمانه خود بسنجند و بسترهای مادی و نقش مردم را در تحولات جامعه عصر مشروطه نشان دهند.
بیتردید فهرستکردن عناوین نوشتههایی که مستقیم یا غیرمستقیم به جنبش مشروطهخواهی و ریشههای شکلگیری آن در تاریخ معاصر پرداختهاند و نوشتن توضیح مختصری بر این نوشتهها که بالغ بر هزار جلد کتاب و تعداد بیشتری مقاله، سخنرانی، پایاننامه و دیگر آثار تحقیقی است، خود در قالب کتابی حجیم میگنجد که برخی محققان پیشتر انجام دادهاند.
ازاینرو، در اینجا به بهانه سالگرد مشروطه، به تسامح تاریخنگاران مشروطه در سه نسل مرور میشوند: نسلی که شاهدان واقعه بودند، نسل دوم بعد از مشروطه آمدند و تاریخنگاری را جای وقایعنگاری گذاشتند. آنها به لحاظ زمانی نزدیک به واقعه بودند و با روششناسی علمی کار تاریخنگاری را پیش بردند. نسل سوم را نیز در ادامه نسل دوم، و فقط به لحاظ زمانی، به صورت کلی میتوان تاریخنگاران اجتماعی نامید. در ادامه گزارش مختصری ارائه میشود از برخی مورخان هر نسل.
گزارشی از وقایعنگاری و تاریخنگاریهای عصر مشروطه